Ingeklemd tussen het Paterswoldsemeer en De Onlanden ligt een uniek stukje Drenthe gevormd door het Elsburger Onland en het Kluivingsbos. Een gebied dat begin 20e eeuw nog werd beschreven als één van de meest vlinderrijke plekken van de regio. En dat ooit rijk was aan allerlei bloeiende planten en bloemen, waaronder verschillende soorten orchideeën. Vandaag de dag oogt het minder kleurrijk, maar Natuurmonumenten wil graag een stuk van de ‘oude rijkdom’ terugbrengen. Warner Reinink, boswachter Ecologie Groningen en Noord-Drenthe bij Natuurmonumenten, legt uit. 

Warner Reinink, Natuurmonumenten 

Biodiversiteit neemt af

“Het Elsburger Onland en het Kluivingsbos vormen een soort groene verbinding tussen De Onlanden en het Paterswoldsemeer. Van oorsprong een vrij nat dal waar ook nog eens kwelwater omhoog komt. Toch neemt de biodiversiteit alleen maar af. Het gebied is verdroogt en ook een tijd lang intensief bemest geweest. Hierdoor is het aanwezige veen veraard en de bodem erg voedselrijk geworden. Pitrus gaat daar bijvoorbeeld heel lekker op. Maar veel van de gebiedseigen planten en bloemen hebben juist een meer voedselarme bodem nodig en een bescheiden toevoer van mineralen als calcium. Dat zit in het kwelwater wat hier naar boven komt. Maar het kostbare, schone kwelwater bereikt het wortelsysteem niet meer. Diepe sloten in het gebied trekken het water naar zich toe en voeren snel af en de bodem verzuurt.”

Graven en dempen

De oplossing ligt in grondverzet. “We willen de lokale hydrologie zo veel mogelijk herstellen. Dat betekent dat we sloten gaan dempen”, legt Warner uit. “Hierdoor blijft het schone kwelwater langer in het gebied en komt het ook weer in de wortelzone. De voedselrijke bovengrond graven we juist af. Dat doen we op verschillende dieptes. En in de lage delen van het gebied ontgraven we een soort petgaten. Het veen in deze laagtes is door ontwatering helemaal veraard en de kenmerkende planten zijn verdwenen. Deze watertjes verlanden op den duur weer zodat er nieuw veen kan ontstaan.” Lachend voegt hij toe: “Dat maken wij niet meer mee hoor. Dat is een heel proces met verschillende stadia. In ieder stadium gaan we bijbehorende waardevolle plant- en diersoorten zien.” 

Natuur- en waterkwaliteitsdoelen combineren

In het perceel vlakbij het Paterswoldsemeer, grenzend aan de Leijenloop en het Kluivingsbos, komen drie van deze petgaten te liggen. De komende weken worden deze ontgraven. Tegelijk met een natuurvriendelijke oever. “In het ontwerp en planvorming, hebben wij nauw samengewerkt met waterschap Noorderzijlvest”, stelt Warner. “Onze natuurdoelstellingen en de waterkwaliteitsopgave van het waterschap sluiten op elkaar aan. Ik denk dat hier straks een heel mooi stukje natuur ontstaat.”

Op het perceel dat grenst aan de Leijenloop en het Kluivingsbos worden een natuurvriendelijke oever en drie petgaten aangelegd 

De uitvoering gebeurt gefaseerd. Dat heeft te maken met verschillende geldstromen en vergunningtrajecten. “De natuurvriendelijke oever die Noorderzijlvest hier aanlegt is één van de vele Kaderrichtlijn water-maatregelen waarvoor al uitvoeringskrediet beschikbaar was. Wij hadden de financiering rond voor de planvorming en voorbereiding. Voor de uitvoering moeten wij nog een definitieve toekenning krijgen. Als we die hebben kunnen we echt aan de slag. Maar dat zal niet eerder dan in het najaar van 2025 zijn.”

Natuurherstel is een proces van lange adem

Het ideale eindplaatje? Daar hoeft Warner niet lang over na te denken: “Een bloemrijk gebied met een uitgebreide insecten- en vogelpopulatie. Veel variatie ook, omdat je van droog naar nat gaat en van zand naar veen. Als je aan de rand van het gebied staat zie je meer kleur en een blauwgroene ‘waas’, onder andere dankzij de Blauwe zegge met z’n kenmerkende blauwgroene bladkleur, maar ook door bloeiende planten als de Blauwe knoop. Daar gaan wel wat jaren overheen hoor. En het blijft spannend wat er daadwerkelijk terugkomt, ook voor ons. Tien tot vijftien jaar na het plaggen komen er nog soorten bij weten we uit ervaring.”

Of vlinders in grote getalen terugkeren durft Warner niet te beloven. “Vlinders hebben het bijzonder moeilijk en als er geen bronpopulatie meer is, dan is dit een uitdaging. Natuurlijk proberen we hierbij wel een handje te helpen. Bijvoorbeeld door bij het maaien stroken te laten staan, zodat insecten kunnen overwinteren. Uiteindelijk is en blijft natuurherstel een proces van lange adem. Maar wel een belangrijke, want als de natuur gezond is, is onze eigen leefomgeving dat ook!”

Vochtig hooiland is een van de einddoelen